Müzik yapım sürecinde, kayıt ve miks ve mastering’de en çok kullanılan cihazlardan biridir kompresör. Bazı gitaristler veya bas gitaristler için vazgeçilmez, yeni başlayanlar bazıları içinse sırlarla dolu, bilinmez bir kutudur. Kompresörün tam olarak nasıl işlediğini anlamak biraz çaba gerektiriyor. Futbolda nasıl ofsayt olduğunu bir türlü anlayamaz, ya da anlatamaz ya bazıları, biraz ona benzetiyorum. Bu yazımda çok basit ve sade bir dille anlatmaya çalışacağım.

Nasıl Çalışır?

Kompresör efektler arasında ‘dinamik işlemciler’ ailesinde yer alır. Yani sinyalin dinamik aralığını düzenler.

Pedal formundaki kompresörlerdeki parametreler biraz daha farklıdır. Level genel bir volüm seviyesi kontrolü iken, Ton kontrolü sesin parlaklığını veya matlığını belirleyen bir ekolayzır ayarı gibi çalışır. Attack kompresörün devreye girme süresini Sustain ile Make-up Gain gibi çalışır.

Aslında çok basit. Ses seviyesindeki ani çıkışları dizginler ve düşük kısımları ise yukarı çeker. Bir şarkıcıyı hayal edin. Performans sırasında şarkının inişli çıkışlı yerleri olacaktır. Şarkının yükseldiği anlarda solist daha güçlü söylemeye başlayacak, daha yüksek perdeden okuyacaktır. Bazı notalar diğerlerinden daha gür duyulacak bazıları ise aşağıda kalacaktır. Bu performans sırasında alınan ses kayıdı ancak bir kompresör yardımıyla kontrol altına alınabilir. Kompresör yüksek okunmuş yerleri baskılayacak ve düşük pasajları yukarı çekecektir. Bu sayede dinleyenin dikkatini dağıtmayan istikrarlı bir sinyal seviyesi korunabilecektir.

Şimdi tipik bir kompresör cihazında yer alan değiştirgeleri (parametreleri) tek tek inceleyelim.

Threshold (Eşik): Kompresörün hangi seviyede devreye gireceğini belirler. dB cinsinden ifade edilir.

Ratio (Oran): Eşiğin üzerinde kalan sinyal seviyesinin hangi oranda baskılanacağını, ne oranda aşağı çekileceğini belirler.

Attack (Atak): Sinyal seviyesi, belirlenmiş olan eşiğin üzerine çıktığında kompresörün hangi hızda  (ne kadar sürede) devreye gireceğini belirler. Birimi milisaniyedir.

Release (Serbest bırakma): Kompresörün devreye girmesi sonucunda sinyalin baskılanarak tekrar eşik seviyesinin altına düştüğünde kompresörün hangi hızda (ne kadar sürede) devreden çıkacağını belirler. Bunun da birimi milisaniyedir.

Make-up Gain (Telafi): Kompresörün devreye girmesiyle toplam sinyal seviyesinde yaşanacak azalmayı telafi etmek için make-up gain ile ses seviyesini yukarı çıkartabilirsiniz. Bu sayede kısık bölümler de duyulur hale gelecektir.

Universla Audio’nun efsanevi 1176 compressor’üne sahip olmak bir kol ya da bacağa mal olabilir! Değer mi? Değer!

Aşağıda örnek değerlerini verdiğim bir kompresörün devreye girmesiyle nasıl bir işleyiş olacağını anlatmaya çalışacağım.

Threshold: -15 dB
Ration: 3:1
Attack:  10 ms
Release: 27 ms
Make-up Gain: +4 dB

Yukarıdaki gibi ayarlanmış bir kompresörde; sinyalin -12 dB’ye çıktığını varsayalım. Bu durumda sinyal -15 dB’nin üzerine çıktıktan 10 ms sonra devreye girecek ve sinyalin eşik seviyesinin üzerinde kalan kısmını (bu durumda 3 dB)  1/3 oranında baskılayarak -14 dB’ye kadar yükselmesine izin verecektir. Ses doğal olarak sönümlenirken eşik seviyesinin altına düşecektir. Kompresör eşik seviyesinin altına düştükten 27 milisaniye sonra da devreden çıkacaktır. Ve nihayetinde tüm sinyal 4 dB artırılacaktır.

Hangi Formlarda Karşımıza Çıkar?

Gitaristler ve basçılar için pedal formunda kompresör efekleri mevcuttur.  Kompresörün esas amacı sinyal seviyesindeki dengesizlikleri gidermek olmasına rağmen bu cihaz bir yan etki olarak sustain’i arttırır. Yani seslerin uzamasını sağlar. İşte gitaristler çoğunlukla bu yan etkinin cazibesinden dolayı kompresör kullanmayı tercih ederler.  Bas gitarda ise zaman zaman kompresörün yakın akrabası olan limiter kullanılır. Esasen oran parametresinde paydası sonsuz olan bir kompresöre limiter denir.

Kayıt stüdyoları ya da canlı performanslar için rack formatında transistörlü ya da lambalı kompresörler

Ünlü plug-in firması Waves’in meşhur Renaissance Compressor’ü. Bir stüdyonun olmazsa olmazlarından. Cubase, Pro Tools, Logic ve tüm diğer DAW’larda çalışır.

kullanılır.  Bu cihazların bazıları tek kanallı (mono) iken bazıları stereo ya da dual mono olup iki kanal bağlanabilir. Bu formdaki kompresörlerde sinyalin giriş, çıkış ve sinyal azaltımı miktarlarını gözlemleyebileceğimiz göstergeler bulunur. Özellikle lambalı kompresörlerin bazıları sesi renklendirip tonladığı için ses mühendisleri ve prodüktörler tarafından tercih edilmektedir.

Son olarak; bilgisayar ortamındaki müzik yazılımlarının içerisinde çalışan ve eklenti olarak karşımıza çıkan sanal kompresörler mevcuttur. Cubase, Pro Tools, Logic gibi önde gelen ses kayıt ve işleme programlarıyla birlikte çeşitli kompresör plug-in’leri gelmektedir.

Bora USLUSOY