Giriş

Müzisyenlerin kayıt yapmak için pek çok sebebi var. İnternet üzerinden ya da CD formatında dağıtmak/satmak amacıyla bir demo için ya da sadece tarihe not düşmek, kayıt altına almak için… Müziği kaydetmek başlı başına bir sanattır. Her sanat formunda olduğu gibi; ustaca kullanılması gereken teknikler; sanatsal, teknik ve estetik olarak ulaşılmak istenen hedefler ve sınırlamalar vardır. Bu makale, müzik kayıt işlerinde nispeten ‘yeni’ olan ve müziği kayıda aktarma yolunda temel bilgilerini arttırmak isteyen kişilere yöneliktir.

Basitleştirmede aşırıya kaçma riskini göze alarak söyleyebiliriz ki; kayıt sürecinin üç aşaması vardır: ön-prodüksiyon, prodüksiyon, son-prodüksiyon. Her birini kısaca açıklayacağım. Pek çok profesyonel müzisyen, prodüktör ve performans sanatçısı kayıt sürecini bu şekilde algılar. On yıllarla ifade edebileceğim bir süreye yayılan deneyimim sırasında öğrendiklerimi sizlerle paylaşacağım.

Ön-prodüksiyon (Pre-production)

Kayıtlar başlayana kadar yapılması gereken tüm işler ön-prodüksiyon kapsamına girer. Bazı kararların alınması ve bilgilerin toplanması vakit alacaktır. Esasen ön-prodüksiyon, diğer iki aşamanın toplamından daha uzun sürer. Pek çok sanatçı ön-prodüksiyon için bir yıl ya da daha fazla zaman harcar. Aslına bakılırsa bir albüm yapmaya karar verdiğiniz anda ön-prodüksiyon aşaması başlamış olur.

Alınması gereken kararları ve ön-prodüksiyon safhasıyla ilintili olan diğer etkinlikleri aşağıda listeledim. Geniş ve ayrıntılı bir döküm çıkarmaktan ziyade ilk nota mikrofona ulaşmadan gerçekleşemesi gereken şeylerin genel bir listesini yaptım.

• Kayıt edilecek materyalin belirlenmesi
• Yer alacak müzisyenlerin belirlenmesi
• Müziğin aranje edilmesi
• Provaların bir takvime bağlanması
• Muhtemel stüdyoların veya kayıt yapılma ihtimali olabilecek dış mekanların araştırılması
• Referans şarkıların seçilmesi
• Bizim tarafımızdan yazılmamış tüm müziklerin sahiplerinden gerekli izinlerin alınması
• Grafik sanatçılarıyla ve fotoğrafçılarla tasarım hakkında görüşülmesi
• İnternet sitesi için web tasarımcılarla görüşülmesi
• Bir videograf (portatif video kamera kullanıcısı) ile kayıtlar sırasında çekimler yapılması veya bir video klip çekimi hakkında anlaşılması
• Bütçe kalemlerinin bir bir hesap edilerek toplam bütçenin hesaplanması
• Bütçenin tedarik edilmesi, finansmanı
• Stüdyonun rezerve edilmesi
• Kullanılacak kayıt teknikleri, yazılım vs belirlenmesi
• Demo ve deneme kayıtlarının yapılması
• Ve kaydedilecek partisyonların çalışılması!

Yukarıdaki liste kayıtlardan önce gerçekleşmesi gereken işler hakkında size genel bir fikir verecektir. Her biri hakkında daha fazla detay verebilirim ancak tüm bunlar bu makalenin kapsamı dışındadır.

Bir örnek vermek gerekirse, stüdyo seçimi bilhassa önemli konulardan biridir. Mekanın fiziksel özellikleri, ekipman stoku, çalışanları ve lokasyonu açısından her bir stüdyo farklılık göstermektedir. Stüdyodaki yerleşim ve görüş açısı nasıl? Yani çalarken birbirinizi görebilecek misiniz?  Ekipmanlar bakımlı mı ve ihtiyaçlarınızı karşılıyor mu? Kayıtlar sırasında hangi enstrumanlar ve mikrofonlar elinizin altında, kullanılabilir durumda olacak? Stüdyo ücretine ses mühendisinin ücreti de dahil mi? Stüdyoya ekipman taşımak gerekiyorsa bu iş kolayca halledilebilir mi? Otoparkı var mı? Stüdyonun saatlik veya günlük ücreti ne kadar?

Stüdyolarla ilgili o kadar fazla değişken var ki, önceden soracağınız sorularla birlikte, alacağınız cevapları işaretleyeceğiniz bir kontrol listesi hazırlamakta fayda var. Burada amaç, sormayı unuttuğunuz için sonradan tatsız sürprizlerle karşılaşmaktan kaçınmak. Genel prosedür belli bir sayıda stüdyoyu ziyaret ederek, sınırlı olmayan bir zaman diliminde etrafı dolaşmak ve soruları yöneltmektir.  Stüdyoda geçmişte yapılmış ya da halen devam etmekte olan kayıtlardan bazı örnekler dinlemek, gerçekleşmekte olan bir kayıt seansını kısa bir süreliğine de olsa izlemek iyi bir fikir olacaktır.

Kayıt için bir dış mekan planlanıyorsa günün kayıt yapmayı düşündüğünüz saatlerinde o mekanda biraz vakit geçirerek etrafta olup bitenleri kolaçan edebilir ya da ortam gürültüsünün olup olmadığını kontrol edebilirsiniz. Ekipman giriş çıkışı sırasında kurulum ve toparlanma süreleri de hesap edilerek lojistiğin göz önünde bulundurulması gerekir. Sizin de farkedeceğiniz üzere gerek kayıt stüdyoları gerekse kayıt yapılacak dış mekanlardan hiçbiri mükemmel kayıt ortamı değildir, her bir seçenek için artılar ve eksiler mevcut olacaktır. En nihayetinde bu artı ve eksilerin muhasebesi sonucunda bir karara varmanız gerekecektir.

Yukarıdaki örnekten yola çıkarak tüm bu işlerin önceden bir takvime bağlanması gerektiğini idrak etmişsinizdir. Ön-prodüksiyon ile ilgili diğer işlerin de ne kadar zaman alacağı hakkında bir tahmin yürütebilirsiniz. Bu aşamanın neden bu kadar çok vakit aldığı zannediyorum artık daha anlaşılır hale gelmiştir.

Prodüksiyon

En eğlenceli kısmı budur, genellikle. Stüdyoya girip parçaları kaydetmek heyecan verici, tatmin edici ve bazen de sinir bozucudur. Herşey planlandığı gibi gitmeyebilir. Bütün o ön-prodüksiyon işlerini tamamladıktan sonra önceden öngörülebilen  sorunların icabına bakmış olmayı umarsınız.  Biraz da şansa bağlı olarak, öngöremediğiniz zorlayıcı şeyler karşınıza çıkacaktır. Risklere karşı hazırlıklı olmak iyidir, esnek olmalı ve beklenmedik şeylerin gerçekleşmesine karşı hazırlıklı olmalısınız. En iyisini ümit edin ve en kötüsü için hazırlanın.

Bu sebepten dolayı kullanmayı planladığınızdan daha fazla şarkı kaydetmeniz tavsiye edilir. Bu sayede en iyileri alabilirsiniz. Eğer 12 şarkı yayınlamayı düşünüyorsanız yaklaşık 20 tane kaydetmek iyi bir fikir olacaktır. Bu sayede bir parça beklediğiniz gibi çıkmadığında onu kenara kaldırıp daha iyi olanları saklayabilirsiniz. 20 parçaya ait temel alt yapıları kaydettikten sonra en iyi 12-15 şarkının geri kalan kayıtlarını tamamlayabilir ve miksini yaparsınız.

Stüdyoya girerken önceden bir plan geliştirmiş olmalısınız. Mesela çoğu kişi daha sonradan tekrar okunacak olan bir pilot vokal kayıdının üzerine temel alt yapıları kaydederek başlar. Kayıtlar sırasında sık sık kontrol odasını ziyaret ederek nasıl gittiği hakkında bir fikir sahibi olabilir, kayıtları daha da iyileştirmek için hangi ayarlamaları yapacağınızı kafanızda kurgulayabilirsiniz. Bir kaç ufak hata dışında kayıt başarılı ise punch in/out yaparak sadece hatalı yeri düzeltebilir, hatta sorun tek bir notadaysa yazılımın perde düzeltme özelliğini kullanarak da halledebilirsiniz.

Davul, bas ve ritm gitarlardan oluşan altyapıları kaydedip gerekli düzeltmeleri de yaptıktan sonra bir sonraki basamak genellikle vokaller, sololar ve diğer ‘tatlandırıcılar’dır (yaylılar, perküsyonlar vs.) Efektlere ve panlamalara dikkat edilmeli ve nihai miksin nasıl gelişeceğine dair talepkar bir kulakla dinlenmelidir. Prodüksiyon evresi boyunca alınması gereken kararları alan tek bir kişinin olması -ki bu kişiye prodüktör denir- gereklidir. Bu kişi bir sanatçı, müzisyen, ya da odadaki herhangi biri olabilir. Prodüktör müzik yapımında pek çok anlama gelebilen bir ünvandır. Mesela kayıtların finansmanını sağlayan kişiye de denebilir. 

Son-prodüksiyon (Post-Production)

Bazılarının post-prodüksiyondan anladığı tek şey miksaj olsa da esasen miks post-prodüksiyonun ilk aşamasıdır. Kayıtların tamamı ya da büyük bir kısmı bittiği anda post-prodüksiyon başlamıştır. Herbirinin nihai kayıttta ortaya çıkacak sound’a önemli etkileri olan kararlar alınması icabeder. Ses seviyeleri, efektler, panlama ve daha başka konulara esasen miks mühendisi karar vermelidir. Herkesin müziği biraz farklı duyması, algılaması işi zorlaştırır. Miksin mümkün olduğu kadar fazla kişiyi memnun etmesi ve kayıdın can alıcı öğelerini gizlememesi, arka planda bırakmaması gerekir. Kayıt edilmiş kanalların en iyi kısımlarını öne çıkarmalı, onları birleştirerek memnun edici bir bütünlük sağlamalıdır.

Miksten sonra ‘mastering’ gelir. Bu, ihtisas gerektiren bir işlemdir ve post-prodüksiyonun bu aşamasında uzmanlaşmış bir mühendis tarafından yapılmalıdır. Mastering sırasında da yine alınması gereken bazı kararlar vardır: Parçalar arasındaki boşluklar ne kadar uzunlukta olmalı? Genel ses seviyesi ve dinamik aralık ne düzeyde olmalı? Mastering mühendisinin birincil sorumluluklarından biri de düzgün bir dinamik aralığı muhafaza etmek, müziğin düşük ve yüksek anları arasında bir denge sağlamaktır. Dahası albümde yer alan tüm parçalar arasında volüm açısından bir balans olmalı, biri diğerinden daha yüksek olmamalıdır. Bu, kulağa geldiği kadar kolay değildir. Kayıtları gerçekleştiren kişinin miksi de yapıyor olmasında bir sorun yoktur ancak mastering’i taze bir çift kulak ile farklı bir mühendisin yapması iyi olabilir.

Miks ve mastering’in yanı sıra son-prodüksiyon aşaması çoğaltımı (eğer fiziksel olarak CD üretilecekse), kapak tasarımı, fotoğraflar, albümün yayınlanmasıyla birlikte hayata geçecek promosyonların planlanmasını da içerir. Albümün bir plak şirketinden mi çıkacağı yoksa bağımsız olarak mı yayınlanacağı da belirlenir.  CD çoğaltımı düşük miktarlar için yüksek maliyetli olabilecekken toplam baskı adedinin artması birim maliyeti düşürecektir.  Tasarımların telifleri alınmalı, ölçüler, fontlar, renkler kararlaştırılmalı, baskı ve matbaa işleri halledilmelidir. Kartonet yazıları yazılmalı, çekilen fotoğraflar arasından seçim yapılmalı ve bunlar yine zaman alıcı işlerdir. Genellikle bir an önce bitmesi için bir baskı hissedersiniz, çünkü çok uzun süredir üzerinde çalıştığınız işin bir an önce insanlara ulaşmasını istersiniz. Bu aşamadaki kararlar aceleye getirilmemelidir, çünkü hayatınızın sonuna kadar ortaya çıkarmış olduğunuz bu ürünle birlikte yaşamanız gerekecektir. Hayatınızda pişmanlıkların olmasını istemezsiniz.

Sonuç:

En sonunda kayıt işlemlerini tamamladınız. Şimdi oturup albümü dinlemeli ve keyfini çıkarmalısınız. Eğer kendinizi memnun ettiyseniz bu yeterli. Siz beğenmediyseniz başkaları neden beğensin ki? ‘Sanatınızı kendiniz için yapıyorsunuz’, bu şekilde düşünmek yararlıdır. Eğer siz sevdiyseniz başkalarının da beğenme ihtimali var.

Kayıt süreci sırasında öğrendikleriniz sizin için bir kazançtır. Öğrendikleriniz sayesinde bir dahaki sefere daha da iyi yapacaksınız. Bir öncekinde üstesinden gelemediğiniz küçük pürüzleri bu sefer ortadan kaldırabilirsiniz. Bir albüme duyduğunuz sahiplenme duygusu neredeyse bir evlat için hissettiklerinize benzer.

Dinlerken memnun olmadığınız yerler varsa, bunların gelecekte tekrarlanmaması için neler yapmanız gerektiği üzerine fikir yürütün, ilerde neyi farklı yapmanız gerektiğini, gerekiyorsa not alın. İleride yine stüdyoya girdiğinizde aynı yanlışları yapmak istemezsiniz.

Bunlar albüm yapımı hakkındaki temel konular. Tecrübe kazandıkça sizin için işe yarayanın ne olduğunu bulacak, süreci kendi açınızdan nasıl yaşayacağınızı tasarlayacaksınız ve bu sayede çok daha iyi kayıtları gerçekleştirmenin yolunu bulacaksınız.

Tom STEIN 

Tom Stein Berklee Müzik Koleji, Profesyonel Müzik Bölümü’nde Profesör olarak görev yapmaktadır. Profesyonel bir bas gitarist, gitarist, vokalist, aranjör ve sanatçı gelişim uzmanıdır. Sony, Warner Music ve Universal da dahil olmak üzere majör plak şirketlerinden yayınlanan albümlerde yer almıştır. Düzenli bir performans ve seminer/atölye çalışması takvimi olan uluslararası bir müzisyen ve eğitimcidir.

 

Çeviri: Bora Uslusoy