Ev/Proje stüdyosu kurulumuna yönelik olan yazılarımın bir yenisiyle karşınızdayım. Bugün referans monitörleri (veya hoparlörleri de diyebiliriz) ile stüdyo kulaklıkları hakkında çeşitli bilgileri sizlere aktarmaya çalışacağım.

NEDEN GEREKLİ?
Öncelikle bunların neden gerekli olduğu hakkında bazı açıklamalar yapayım. Referans monitörleri sesi renklendirmeden, olabildiğince flat bir şekilde bizlere aktaran cihazlardır. Bilgisayarlar veya ev sinema sistemleri için tasarlanmış multimedia hoparlörleri, ya da 5.1, 7.1 gibi surround sistemler adı üstünde müzik, film, oyun gibi çoklu ortamları çalmak amacıyla üretilmiştir. Pek çok dinleme sisteminde mevcut bulunan subwoofer’lar bas frekansları yoğun bir şekilde verirken uydu hoparlörlerden tiz frekansları arttırılmış bir şekilde çalmaktadır. Tüm bu sistemlerde, oyun oynama, film ve müzik dinleme deneyimini en üst düzeye taşımak amacıyla bazı frekanslar vitaminli bazıları ise filtrelenmiş bir şekilde kulaklarımıza ulaşmaktadır.  Hi-Fi sistemlerde de durum aynıdır. İşte bu yüzden örneğin subwoofer’ı olan bir ev sinema sistemiyle müzik yapmaya kalktığınızda basları olduğundan fazla duyacağınız için kayıttaki bas gitarın sesini kısmak veya diğer çalgıların ekolayzır ayarını yaparken bas frekansları gereğinden fazla kesmek zorunda kalacaksınız. Diğer yandan tamamladığınız bu kayıdı subwoofer’ı olmayan bir sistemde dinleyen bir kisi cılız, gövdeden yoksun, basları eksik bulacaktır. Benzer yanılsamaları orta ve tiz frekanslarda yaşayabilirsiniz. Bu sebeple mutlaka transparan bir şekilde, renk vermeyen referans hoparlörleri kullanmalısınız.

REFERANS MONİTÖRLERİ
Günümüzde büyük çoğunlukla ‘powered’ olarak üretilen referans hoparlörleri eskiden sürülmek için güç amplifikatörüne ihtiyaç duyuyorlardı. Halen bazı

Adam A7 son dönemin popüler monitörlerinden…

markalar ‘pasif’ monitör de üretiyorlar. Güç ünitelerini içinde barındıran aktif monitörlerin bazıları bi-amped oluyor. Yani tiz frekanslar için ayrı, bas frekanslar için ayrı birer güç devresi içeriyorlar. Çifte amplifikatörlü bu tasarımlar, farklı frekansların farklı dalga boylarına uygun olarak, uygun tepkime zamanlarında sesin üretilmesini sağladıkları için tek amplifikatörlü tasarımlara göre avantajlı.

Benzer şekilde, belli bir frekansın altındaki sinyalleri üreten woofer ve aynı frekansın üstünü veren tweeter’dan oluşan iki hoparlörlü (iki yollu diye de geçer) sistemler yaygın olarak kullanılıyor. Referans monitörleri modelleri genellikle woofer’larının çapı ile anılıyor. Örneğin M-Audio BX5D2‘de 5 inçlik, Yamaha HS80‘de ise 8 inçlik woofer mevcut bulunuyor. Küçük odalarda ve ev stüdyolarında genellikle 5-8 inç aralığında, aynı zamanda ‘yakın alan’ olarak da nitelendirilen monitörler tercih edilirken. Profesyonel stüdyolarda ve mastering tesislerinde Genelec, Adam, PMC gibi markaların daha büyük olan ve ‘uzak alan’ olarak da nitelendirilen monitörleri de kullanılmaktadır. Eğer 10m2 veya daha küçük bir odadaysanız daha sağlıklı bir duyum için 5-6 inçin üzerine çıkmayınız.

Bazı referans mönitörlerinde kullanıldıkları odanın akustik özelliklerine veya yetersizliklerine uyum sağlayabilmek için filtreler ve anahtarlar bulunmaktadır. Mesela, popüler referans monitörlerinden olan Mackie HR824 mk2‘nin arka panelinde gerektiğinde alt frekansları 80 Hz ile sınırlayan bir filtre yer almaktadır. Akustik düzenleme açısından sorunları olan bir odada çalışıyorsanız bas frekansları kontrol altında tutmak için bu filtreyi devreye sokabilirsiniz. Ayrıca bir diğer seçici anahtar ile istenildiğinde 10 kHz ve üzerini 2 dB açmaya ya da kesmeye yarayan bir devre mevcuttur. Çıplak duvarlarla dolu, parlak bir sound’u olan bir odada çalışıyorsanız veya uzun saatler boyunca yüksek sesle çalışmaktan yorulduysanız filtreyi devreye sokup tiz frekansları azaltabilirsiniz. Pek çok marka, referans monitörlerinde bu ve benzeri gelişmiş özelliklere yer vermektedir.  Her Türk insanının yapması gerektiği gibi siz de İngilizce öğrenme sorunsalını çözmüşseniz, satın almadan önce (maalesef Türkçe’si bulunmayan) kullanma kılavuzu inceleyerek tüm bu özellikler hakkında bir önbilgiye sahip olabilirsiniz.

Referans monitörlerinizi başınızla bir eşkenar üçgen oluşturacak şekilde yerleştirmeyi, yüksekliğini tweeter’lar ise kulak hizasına gelecek şekilde ayarlamayı unutmayınız. Ve yakın gelecekte hazırlayacağım stüdyo kurulumunda akustik düzenleme ile ilgili yazımı sakın atlamayınız, bayinizden ısrarla isteyiniz!

SUBWOOFER
İnsan kulağının yapısı gereği, alt frekansları duyma yeteneğimiz orta ve üst frekanslara göre daha az gelişmiştir. Bununla ilgili Fletcher & Munson konulu bir internet araştırması yapmanızı tavsiye ederim.

Seslendirme alanının lider markalarından JBL stüdyo monitör sistemlerinde de iddialı

Bir hoparlörün woofer çapı büyüdükçe alt frekansları üretebilme kabiliyeti artıyor olsa da bazı durumlarda en alt (sub bas) frekansları duymak için bir subwoofer’a ihtiyaç duyarız. Özellikle de, bu en alt frekansların çok önemli olduğu hip-hop, rap gibi elektronik müziklerle uğraşıyorsanız… Tipik olarak 5-6 inçlik hoparlörlerin 80 Hz altını çok sağlıklı üretemeyeceği göz önüne alınırsa subwoofer‘la çalışmak bir seçenek olabilir. Yamaha, M-Audio ve diğer markaların küçük hoparlörleriyle birlikte takım olarak kullanmak üzere tasarladığı subwoofer’lar mevcuttur. Genellikle subwoofer’ın üzerinde yer alan bir kesim (crossover) anahtarı ile hangi frekansların subwoofer, hangilerinin uydular tarafından üretileceği belirlenmektedir. Duyu organımız 200 Hz’in altındaki frekansların hangi yönden geldiğini belirlemek konusunda pek becerikli olmadığından subwoofer yerleşimi normal referans monitörlerinin yerleşimindeki kadar kritik değildir.

KULAKLIKLAR
Müzik yapımında referans amaçlı kullanılabilecek kulaklıklarla, süper marketlerde dahi satılan ucuz multimedya kulaklıklarını sakın karıştırmayın. HiFi kulaklıkların havalı görünümlerine, fiyakalı ambalajlarına ve ucuz fiyatlarına aldanmayın. Referans kulaklıkların önde gelen markaları AKG, Beyer Dynamic, Sennheiser, Sony, Ultrasone gibi markalardır. Aynı referans hoparlörlerinde olduğu gibi sesi flat bir şekilde, şeffaf ve renklendirmeden verirler.

Pek çok kişi evinde yüksek sesle çalışma imkanı olmadığı için referans hopörlerlerini kulaklık ile ikame etmeye çalışıyor. Burada dikkat edilmesi gereken nokta şu: Hoparlörlerle çalışırken sağ hoparlörden gelen sesin büyük bir kısmı sağ kulağımıza ulaşıyor olsa da sol kulağımıza da bir miktar sızıyor. Tersi de doğrudur yani sol hoparlörün yaydığı sesin az da olsa bir miktarı sağ kulağımıza ulaşmaktadır. Oysa kulaklıkla çalışırken her iki kulağımızın duyumu bir diğerinden %100 izole edilmiştir. Bu sebeple kulaklıkla yaptığımız panlamalar hoparlörle dinlendiğinde tam karşılığını bulmamaktadır. Yani kulaklıkla yaptığınız bir mikste %15 oranında sağa yatırdığınız bir enstruman hoparlörlerden dinlendiğinde sanki hiç panlanmamış gibi duyulabilir. Miksi esasen referans monitörleriyle yapmalı, kulaklıkları zaman zaman kontrol amacıyla kullanmalısınız. Efektlerin, ince edit işlemlerinin üzerinden bir defa da kulaklıkla geçmek hoparlörlerle duyamadığınız bazı detayları fark etmenizi sağlayacaktır.

AKG K271 mkII kayıt ve miks için ideal bir kulaklık

Sadece edit ve miks işlemleri değil kayıt sırasında da kulaklığa ihtiyacınız olacak. Mikrofon kullanarak yaptığınız kayıtlarda dinlemeyi hoparlörlerden değil kulaklıkla yapmalısınız. Aksi takdirde hoparlörlerden gelen altyapı mikrofona da kaçacaktır. Bu ise kayıdı kullanılamaz hale getirebilir. Kulaklıkların ‘açık’ ve ‘kapalı’ olanlarından bahsedilir. Kapalı kulaklıklar kafaya sıkı bir şekilde oturarak dışardan ses girişini ve dışarı ses kaçışını neredeyse sıfıra indirir. Özellikle davulcular kayıt sırasında kendilerini ve metronomu daha iyi duyabilmek için kapalı kualklıkları tercih ederler. Vic Firth SIH1 ya da Direct Sound Extreme Isolation piyasada bulabileceğiniz kapalı türden kulaklıklardır. Diğer yandan konfor açısından pek de rahat olmayan kapalı kulaklıklar yerine açık ya da yarı açık kulaklıkları tercih edebilirsiniz. Hassas kayıtlarda solist kulaklığından mikrofona kaçan sızmalar konusunda dikkatli olmak gerekir.

Bora USLUSOY