Belli aralıklarla elektro gitarınızın sap ayarını yapmalı ve tel yüksekliğini gözden geçirmelisiniz. Adı elektronik de olsa mevsimsel ısı ve nem değişikliklerinden, zamanın etkisiyle, ağaç gibi organik bir maddeden oluşan parçalarının mevcut olması sebebiyle elektrik gitarınızın bunun gibi bazı ayarlarının gözden geçirilmeye ihtiyacı vardır.

Sap Ayarı

Yaptığım araştırmaya göre telleri akortlanmış bir gitarın sapına bir kaç ton civarında yük biniyor. Organik bir madde olan ağacın bu muazzam kuvvet karşısında zaman zaman eğilip bükülmek durumunda kalması bizi şaşırtmamalı. Tel kalınlığındaki değişimler (mesela 009 takımdan 010’a geçmek), ısı ve nem oranındaki büyük ve ani değişiklikler ya da zamanla ağacın maruz kaldığı kuvvete tepki vermesi sonucunda; gitar sapının düz durmak yerine iç ya da dış bükey bir profil alması olasıdır. Böyle bir durumda sapın tekrar düz pozisyona getirebilmek ya da daha iyisi çok az bir miktar iç bükey olmasını sağlayabilmek için içerisine çelik bir çubuk (truss rod) yerleştirilmiştir. Bu çelik çubuğun uç kısmını alyan anahtar yardımıyla çevirmek suretiyle sap profiline şekil verebiliyoruz. Nasıl mı? Şöyle…

Sol elinizle kalın mi telinde birinci perdeye basarken sağ elinizin serçe parmağıyla yine kalın mi telinde 12 perdeye basın. Bu pozisyonu bozmadan, boşta kalan işaret parmağınız ile beşinci ve yedinci perdelere basarak telin en alt noktası ile perdenin en üst noktası arasındaki mesafeyi kontrol edin. Bu mesafenin en fazla bir milimetre olması tavsiye edilir. Daha fazla olması durumunda sapının orta bölgelerinde tel yüksekliği olumsuz etkilenecek ve/veya 12. perde ve yukarısında çarpmalar (bızlamalar) ortaya çıkabilecektir. Beş ve yedinci perde civarında tel perdelere yapışık durumda ise gitar sapının dış bükey olduğu konusunda endişe etmeniz gerekir. Böyle bir durumda gitara uygun olan alyan anahtarı (alırken gitarla birlikte gelir), sap çeliğinin ucuna yerleştirilerek bir defada 45 dereceden fazla olmamak kaydıyla saat yönünün tersine çevrilir. Bu hareket sapa iç bükey bir profil verecektir (Umarım! Bazı istisnai durumlarda sap profili; çok gergin ya da çok gevşek olduğu için sap çeliği hareketlerine tepki vermeyebilir. Israrcı olmayıp gitarı derhal usta bir luthier’e gösterin). Bu işlemi yaptıktan sonra hala yeterli sap eğimi elde edilmemişse işlem tekrar edilir. Kimi kaynaklar sap çeliğinin yakın zaman aralıklarıyla toplam 90 dereceden fazla çevrilmemesi gerektiğini belirtmektedir. Bana sorarsanız bilmeyenler hiç ellememeli! Şaka bir yana eğer bu konuda geçmiş tecrübeniz mevcut değilse, sadece bu yazıya güvenerek gitara girişmeyin, lütfen onu güvendiğiniz bir luthier’e götürün. Yazımın amacı direkt olarak sizlere bu ayarların nasıl yapıldığını öğretmek değil, mekanizmanın nasıl işlediğini hakkında bilgi vermek, işin mekaniğini anlamanızı sağlamaktır.

Tel Yükseklik Ayarı

Sap ayarından sonra yapılmalıdır. Sap ayarı dolaylı olarak tel yüksekliğine etki edeceğinden tel yükseliği ayarlanmadan önce yapılmalıdır. Gitarın alt eşiği (köprü) kısmından yapılan bir ayardır. Üst eşik yüksekliği de genel olarak tel yüksekliğini etkiliyor olsa da esas ayar alt eşikten yapılır. Gibson tarzı gitarlardaki sabit eşiklerde ve floyd rose kilitli sistemlerinde biri ince telin altında diğeri ise kalın telin üst kısmında olmak üzere, tel yükseliğini arttırıp azaltmamızı sağlayan iki adet pivot vida bulunur. Gibsonlarda yuvarlak tırtıklı bir halka şeklinde olan bu vidalar elle ya da üst kısmından bir tornavida yardımı ile, floyd rose sistemlerinde ise standart floyd rose alyanı ile ayarlanabilir. Saat yönünde çevrildiğinde tel yüksekliği azalır, saat yönünün aksine çevrildiğinde ise teller yükselir. Fender tipi gitarlarda ise yüksekliğin her bir tel için ayrı ayrı ayarlanabildiği saddle‘lar vardır. Oldukça ince alyanlar tarafından yüksekliği ayarlanır.

12. perde de kalın mi’de, telin en alt noktası ile perde demirinin en üst noktası arasındaki mesafe 1,5-2 milim civarında olacaktır. Bununla orantılı olarak tel yüksekliği ince tellere doğru gidildikçe daha da aşağı inecektir. Eğer gitar sapında ve perde çakımında iyi bir işçilik var ise bu mesafe daha da aşağı inebilir. Daha düşük tel yükseliği çalma kolaylığını arttıracaktır. Öte yandan tellerin tuşa (klavyeye) fazla yakın olması tona bir miktar olumsuz etki edecektir. Tel yükseliğinin arttığı durumda ise parmakların sarfetmesi gereken enerji daha fazla olacağından çalınabilirlik azalacak, ton kalitesi bir miktar artacaktır. Entonasyon açısından ise aşırı yüksek teller bir sorun oluşturabilir. Bu bağlamda düşük tel yüksekliğinin entonasyon kalitesine olumlu etki yaptığını söyleyebiliriz.

Kendinize ve gitarınıza iyi bakın.

Bora USLUSOY